Η Κάρεν Κιμγιά Γκρίνγουντ, εμπειρογνώμων ασφαλιστικής εταιρίας, φτάνει στο Ικόνιο της Μικράς Ασίας για να μελετήσει τα αίτια μιας καταστροφικής πυρκαγιάς και να διαπιστώσει αν πρόκειται για εμπρησμό ή ατύχημα. Η Κάρεν είναι κόρη ενός δερβίση, μέλους του τάγματος του Μεβλανά, που ερωτεύτηκε τη μητέρα της και την ακολούθησε στο Λονδίνο, μόνο και μόνο για να εγκαταλείψει ξαφνικά, χρόνια μετά, εκείνη και την κόρη τους, ακολουθώντας τον καθοδηγητή του. Το ταξίδι στο Ικόνιο για την Κάρεν θα τη φέρει αντιμέτωπη με το παρελθόν και μέσα από τη μοναδική αφήγηση του Αχμέτ Ουμίτ θα τη βοηθήσει να κατανοήσει καλύτερα το σκεπτικό των δερβίσηδων και τη νοοτροπία του Μεβλανά.

Ο Τζελαλεντίν Ρουμί (1207-1273) ήταν Πέρσης ποιητής και δάσκαλος θεολογίας στο Ικόνιο, με μεγάλη επιρροή στον μουσουλμανικό μυστικισμό. Οι σύγχρονοί του τον αποκάλεσαν «Μεβλανά» που σημαίνει «ο δάσκαλός μας». Η διδασκαλία του καλούσε ανθρώπους από οποιαδήποτε πίστη, θεωρώντας ότι ο θεός των μουσουλμάνων, των χριστιανών και των εβραίων είναι ένας. Ίδρυσε το τάγμα των Μεβλεβήδων δερβίσηδων και τα ποιήματά του έχουν επηρεάσει την περσική και την τουρκική λογοτεχνία. Οι Μεβλεβήδες δερβίσηδες είναι σουφικό τάγμα, δηλαδή μια ασκητική κοινότητα του Ισλάμ που εγκατέλειψε τα εγκόσμια, πρεσβεύοντας ότι το ανθρώπινο πεπρωμένο εξαρτάται από την ανεξιχνίαστη βούληση του Θεού. Σε αυτές τις κοινότητες επικράτησε το ασκητικό στοιχείο του μυστικισμού, ενώ με την πάροδο του χρόνου ο ασκητισμός θεωρήθηκε ως προκαταρκτικό στάδιο για την επίτευξη της πνευματικής ζωής. Η ιδεολογία των στροβιλιζόμενων δερβίσηδων αντλεί το υλικό της από την ιδέα της περιστροφής. Ο άνθρωπος, περιστρεφόμενος σε αρμονία με όλα τα πράγματα στη φύση, ταυτίζεται με την εικόνα και το μεγαλείο της Ύπαρξης του Δημιουργού. Ο εκστατικός αυτός χορός «σεμά» βοηθάει την ψυχή να βγει από το σώμα και να πλησιάσει τον Θεό.

Αυτό είναι εν συντομία το ιστορικό υπόβαθρο της «Πύλης του δερβίση», οπότε εύκολα κανείς καταλαβαίνει πως το μυθιστόρημα θα κερδίσει εκείνον που θέλει να διεισδύσει περισσότερο στον σουφισμό και τη φιλοσοφία του Μεβλανά. Ο συγγραφέας καταφέρνει να παρουσιάσει με εύληπτο τρόπο τα στοιχεία του σουφισμού, τις αντιλήψεις των δερβίσηδων, τον τρόπο ζωής και νόησης του Μεβλανά, τη μυστηριώδη στενή του σχέση με τον Σεμς-ι Τεμπριζί (η αποκαλυπτική επεξήγηση προς το τέλος της περιπέτειας με άφησε με ανοιχτό το στόμα ως προς το αυτονόητο του σκοπού ύπαρξης) και στολίζει με αυτές τις λεπτομέρειες και τις ιστορικές αναφορές την περιπέτεια που ζει η Κάρεν στα βάθη της Ανατολίας.

Το αστυνομικό κομμάτι του μυθιστορήματος το βρήκα λίγο άνευρο και χωρίς μεγάλες ανατροπές, άλλωστε εξαρχής φάνηκε πως το βάρος της αφήγησης θα το σήκωνε ο ψυχισμός της πρωταγωνίστριας και η επαφή της με τον σουφισμό, μέσω παράξενων και, γιατί όχι, υπερφυσικών γεγονότων και σκηνών. Εκεί ακριβώς με κέρδισε η «Πύλη του δερβίση», μιας και ο σουρεαλισμός κι εγώ μισιόμαστε θανάσιμα. Ο τρόπος όμως με τον οποίο η Κάρεν μεταφερόταν στη μακρινή εποχή του Μεβλανά και το πώς ό,τι ζούσε επηρέαζε τα μετέπειτα γεγονότα ή κούμπωνε αρμονικά με τις απορίες της και τους προβληματισμούς της, ήταν δουλεμένα σωστά και ενωμένα κατάλληλα.

«Η πύλη του δερβίση» είναι μια εξαιρετική πρώτη επαφή με τον κόσμο του Τζελαλεντίν Ρουμί, των περιστρεφόμενων δερβίσηδων και της μυστηριώδους γοητείας που έλκει πολλούς αναγνώστες και ταξιδευτές. Πρόκειται για μια καταβύθιση σε διαχρονικές ηθικές και ανθρωπιστικές αξίες, που απαντώνται σε όλες σχεδόν τις θρησκείες του κόσμου, και καταγράφει με κατανοητό και απλό τρόπο τα στάδια της θέωσης ενός ανθρώπου, το ηθικό δίλημμα ανάμεσα στην εφήμερη σάρκα και την αιώνια ζωή κ. ά.